«Ψωροκώσταινα τέλος. Τώρα Φορογιώργαινα»
Επιστρέφοντας στη σκηνή του «Γυάλινου», ο Τζίμης Πανούσης μιλά μεταξύ σοβαρού και αστείου για όσα ζούμε μεταξύ εξοργιστικού και γελοίου
Του ΦΩΤΗ ΑΠΕΡΓΗ
«Τι θα πάρετε;» ρωτά η κοπέλα σ' ένα διάλειμμα της πρόβας για την παράσταση του Τζίμη Πανούση στο «Γυάλινο».
«Μια κόκα λάιτ», απαντά εκείνος.
«Να σας φέρω τασάκι;»
«Δε χρειάζεται», της λέει χαμογελώντας.
Μπορεί το «μπαλονάκι» να είναι η καρδιολογική επέμβαση με το πιο αστείο όνομα, αλλά, όσος καιρός και αν περάσει, κάποιο φόβο σού αφήνει. Ομως, ο Πανούσης δεν βάζει μυαλό. «Αγχώνομαι πάντα το ίδιο», παραδέχεται, καθώς ανοίγω το κασετόφωνο. «Αυτό που κάνω είναι ευχή και κατάρα. Πρέπει να βυθιστώ σ' ένα ψυχικό χάος για να βγει κάτι χαρούμενο. Κάθε φορά πρέπει να αναρωτηθώ τι νόημα έχει, τι θέλω να αποδείξω. Τίποτα δε θέλω ν' αποδείξω, ούτε είναι ο βιοπορισμός. Εχω το ραδιόφωνο, μπορώ πια να ζήσω χωρίς τη σκηνή, κι όμως πάντα σ' αυτήν επιστρέφω».
Πρέπει να νιώθει δικαιωμένος, αν σκεφτεί κανείς ότι, παρ' όλες τις αντιδράσεις, είναι ο μόνος που εδώ και κάμποσα χρόνια, ζει αποκλειστικά ως σατιρικός καλλιτέχνης. Και τι έμαθε από αυτή τη διαδρομή;
«Οπως οι λαϊκοί δρόμοι στα τραγούδια έτσι και η σάτιρα είναι μια αρχαία τέχνη με αυστηρά όρια», λέει. «Π.χ. δεν πρέπει να είσαι ρατσιστής. Πρέπει να τους σατιρίζεις όλους. Και τη μάνα σου και τον ανάπηρο και τον ομοφυλόφιλο και τον μαύρο και τον εαυτό σου. Η σάτιρα είναι ενάντια στην πολιτική ορθότητα».
- Αλλά μου αναφέρετε μόνο ομάδες χωρίς εξουσία...
«Δεν έχουν εξουσία οι ομοφυλόφιλοι στα μέσα μαζικής εξημέρωσης; Πού ζείτε; Υπάρχει και ο ρατσισμός απ' την ανάποδη: Το να νομίζεις ότι όλοι είναι υποχρεωμένοι να παραμερίζουν μπροστά σε μια δική σου ιδιαιτερότητα. Επειδή δηλαδή ο Χίτλερ έκαψε τους Εβραίους, πρέπει να δεχόμαστε να καίνε εκείνοι τους Παλαιστίνιους; Ο σατιρικός καλλιτέχνης δεν πρέπει να συμβιβάζεται ποτέ με κέντρα εξουσίας».
- Μερικοί επισημαίνουν, πάντως, ότι μια χαρά περνάτε και ότι μόνο σε ραδιόφωνα μεγαλοεπιχειρηματιών εργάζεστε.
«Ναι, πληρώνω τη ΔΕΗ, είμαι στο σύστημα... Υπάρχει μια λανθασμένη εικόνα ότι πολεμάς το κατεστημένο μόνο αν είσαι φτωχός, μίζερος και ζεις στα Εξάρχεια. Δεν είναι έτσι τα πράγματα. Κι ούτε τα ραδιόφωνα τα έχουν οι φτωχοί».
-Εσείς πού ζείτε;
«Εγώ κάνω 30 χρόνια αυτή τη δουλειά. Παίζω σε γεμάτα μαγαζιά, πουλάνε οι δίσκοι μου και τα βιβλία μου και μπορώ να ζω αξιοπρεπέστατα».
- Πώς καταλαβαίνετε ότι ένα αστείο, ένα εύρημά σας είναι πετυχημένο;
«Πώς κάνουν στις αμερικάνικες σαπουνόπερες με τις δοκιμαστικές προβολές; Ετσι κι εγώ. Τα παίζω πρώτα στο σπίτι, στην παρέα».
- Ποιος είναι ο αυστηρότερος κριτής σας;
«Τα παιδιά φυσικά. Ο γιος μου, 20 χρονώ πια, πριν φύγει για να σπουδάσει, ήταν ο συντηρητικός δάκτυλος στην οικογένεια. Μου έλεγε "Μπαμπά, όλο ψωλές έχεις αναρτήσει σπίτι μας". Πάντα τα παιδιά βγαίνουν λίγο διαφορετικά από τους γονείς κι αυτό είναι καλό».
-Και η γυναίκα σας;
«Οι γυναίκες μου -έχω πολλές. Είμαι μουσουλμανικής ηθικής και κρίνω ανάλογα με τη γυναίκα, ανάλογα με τη στιγμή, γιατί πρέπει να δοκιμάσω και διαφορετικά κοινά. Μπορεί να παίξω στη Λάρισα, μπορεί στην Κύπρο. Στην Κύπρο έχω πάντα τη διάθεση να εκδικηθώ το κοινό, γιατί μας έχουν στείλει τον Χατζηγιάννη και τη Βίσση».
-Βλέπετε να γελάμε διαφορετικά, καθώς περνούν τα χρόνια;
«Οχι. Αν σκοντάψω πάνω στη σκηνή, θα γελάσετε. Αν κλάσω, το ίδιο. Αρκεί βέβαια να γίνει με κάποιον τρόπο και αυτός ο τρόπος είναι η δουλειά η δική μας, που δεν μαθαίνεται, ούτε σπουδάζεται. Ή το έχεις ή δεν το έχεις. Αφήνεις μια κλανίτσα και λες sponsored by Calvin Clein».
-Νιώσατε ποτέ ότι δεν θα πείσετε μιλώντας σοβαρά, νιώσατε δέσμιος της σάτιρας;
«Οχι. Αλλωστε, έτσι είμαι και στην προσωπική μου ζωή, αν και σε πολύ πιο χαμηλούς τόνους, όπως λένε όλοι. Είμαι αγοραφοβικός. Στο μετρό, στην πολυκοσμία πνίγομαι. Αλλά στη σκηνή μεταμορφώνομαι. Δεν έχει ιερό και όσιο η δουλειά μου. Κι ούτε πρέπει να σκέφτεσαι ότι ο άλλος είναι αδύναμος. Οσο περισσότερο το εκλογικεύεις τόσο μεγαλύτερο πείσμα σε πιάνει, γιατί ένα άλλο στοιχείο της σάτιρας είναι η εμμονή».
- Συνεχίζετε να ασχολείστε με τον Νταλάρα;
«Αυτός το συνεχίζει. Τώρα έβαλε τη γυναίκα του στο ΠΑΣΟΚ ΔΝΤ».
- Το κοινό που σας «ψηφίζει» εξέλεξε κι εκείνη. Γιατί το επικαλείστε μόνο όταν συμφωνεί μαζί σας;
«Είναι τελείως διαφορετικό. Οι εκλογές είναι το βασικό εργαλείο του συστήματος. Ενας συνάδελφος μεγάλου φιλοσοφικού εκτοπίσματος έχει πει ότι, αν οι εκλογές άλλαζαν στο παραμικρό τα πράγματα, θα ήταν παράνομες».
- Ποιος το έχει πει;
«Δε θυμάμαι. Πάντως οι πολιτικοί κόβουν και ράβουν τις εκλογές στα μέτρα τους. Επέλεξαν την ξαδέρφη του Ραγκούση επειδή είναι ξαδέρφη του Ραγκούση, όπως και ο Γιωργάκης επελέγη γιατί είναι γιος του Ανδρέα. Είναι επιτέλους ώρα να απαλλαγούμε από τον διεφθαρμένο μηχανισμό των επαγγελματιών των κομμάτων και να διεκδικήσουμε την άμεση δημοκρατία».
Δημοψήφισμα στα προποτζίδικα
- Και πώς φαντάζεστε να πραγματοποιείται αυτό;
«Δεν το φαντάζομαι μόνο εγώ, το φαντάζεται πολύς κόσμος. Οπως μαζευόμαστε στην πολυκατοικία και διαλέγουμε αντιπρόσωπο, έτσι μπορούμε να προτείνουμε κανονικούς ανθρώπους και για σημαντικότερες δουλειές. Π.χ. να κάνουμε τακτικά δημοψηφίσματα μέσ' από τα τερματικά του ΠΡΟΠΟ στα προποτζίδικα της γειτονιάς. Να καταργήσουμε τον παρασιτικό μηχανισμό των ΔΟΥ. Δε λέω ν' απολυθούν οι εφοριακοί, ας μεταταχθούν. Τόσοι χρειάζονται στα νοσοκομεία, π.χ. να καθαρίζουν "πάπιες". Αν καταθέταμε τους φόρους μας κατευθείαν στις τράπεζες, θα ήταν όλα πιο απλά».
- Και πιστεύετε ότι τότε θα ήταν μικρότερη η φοροδιαφυγή;
«Πάντως δε θα χρειαζόταν να παζαρεύεις με τον έφορα. Αλλά, δυστυχώς, όλα τα κόμματα είναι στο παιχνίδι. Γι' αυτό θεωρώ μεγάλη την υποκρισία των αριστεριτζήδων, που γηράσκουν αεί διασπώμενοι. Κατάγομαι κι εγώ από μια οικογένεια ταλαιπωρημένη για μια ιδέα, όπως τόσες άλλες ελληνικές, κι έχεις όλους αυτούς τους τύπους να την εκμεταλλεύονται για να κοροϊδεύουν την κοινωνία. Σκεφτείτε ότι η πρώτη διάσπαση έγινε γιατί οι μεν ήταν με τον Αντρόποφ και οι δε με τον Τσαουσέσκου! Και τώρα θέλουν όλοι πάλι να γίνουν αρχηγοί».
- Ποιοι είναι χειρότεροι για σας: Αυτοί που αλλάζουν αδιάκοπα ή εκείνοι που δεν αλλάζουν ποτέ;
«Το ΚΚΕ είναι πιο συμπαθητικό από καλλιτεχνική άποψη. Εφάρμοσε τον υπαρκτό σουρεαλισμό. Είναι μια σέχτα πέραν πολιτικής κριτικής, είναι οι μάρτυρες του Περισσού, οι Ιεχωβάδες της αριστεράς. Καμιά εφημερίδα δεν έχει καταφέρει να γράφει τα ίδια επί 40 χρόνια, όπως ο "Ριζοσπάστης"».
- Συχνά επικαλείστε το κοινό ως κριτή για τα όρια της σάτιρας. Αλλά και το κοινό δεν μπορεί να λαϊκίζει, να φθονεί, ιδίως όταν κολακεύεται;
«Εμένα το κοινό δε με έχει απογοητεύσει ποτέ. Δε μιλώ για μια παρέα από επιστήμονες του ΚΚΕ Εσωτερικού με κοινές παραστάσεις, αλλά για τον ετερόκλητο κόσμο που μαζεύεται στα λαϊκά θεάματα. Υπάρχουν και Κυριακές με παγωμάρα, αλλά και τότε με πιάνει ένα πείσμα. Θα τους αλλάξω, λέω, γιατί αυτή είναι η δουλειά μου».
- Σας έχουν στείλει πολλές φορές στο δικαστήριο. Πόσοι από τους μηνυτές σας είχαν δίκιο;
«Νομίζω κανείς. Εχω μια συλλογή με πάνω από 140 αθωωτικές αποφάσεις».
- Φαντάζομαι ότι είναι ένας πειρασμός η ανέξοδη δημοσιότητα που κερδίζετε προκαλώντας τους συντηρητικούς.
«Καθόλου! Ζημιά κάνουν αυτές οι μηνύσεις, γιατί κατεβάζουν τη συζήτηση για την παράσταση στο επίπεδο του σκανδάλου. Και τα δικαστήρια είναι τόσο ψυχοφθόρα όσο τα νοσοκομεία».
- Αλλά ποιο σατιρικό χάπενινγκ μπορεί πια να ξεπεράσει την κατάληψη του Πολεμικού Μουσείου από την Τζούλια;
«Ο Λεό Πατίτσας με τη Χρουσαλά στο θωρηκτό "Αβέρωφ"!»
- Δυσκολεύει η δουλειά σας όσο η ελληνική πραγματικότητα γίνεται πιο σουρεαλιστική;
«Βέβαια. Πώς να σατιρίσεις τον Γιωργάκη τον Παπανδρέου; Χαζό παιδί μαμά γεμάτο. Διαβάζει λόγους που δεν καταλαβαίνει, κάνει άλλα απ' όσα λέει, είναι ανεκδιήγητος. Παρ' ολ' αυτά παρουσιάζεται ως ο καταλληλότερος πρωθυπουργός - και το χειρότερο: είναι ο καταλληλότερος. Πέτυχε τη μετάβαση από την Ψωροκώσταινα στη Φορογιώργαινα. Οπως αύριο καταλληλότερος μπορεί να γίνει και ο Σαμαράς».
Δύο ξεροκέφαλοι συμφοιτητές
- Τελευταία και οι δύο ποικίλλουν τους λόγους τους με λαϊκές εκφράσεις. Για «τζάμπα μάγκες» μιλά ο Παπανδρέου, «δε μασάμε» λέει ο Σαμαράς. Εχετε άλλες προτάσεις για να ανανεώσουν τη δημόσια εικόνα τους;
«Να αυτοκτονήσουν. Είναι δυο ξεροκέφαλοι, φιλόδοξοι συμφοιτητές, εγγονός Μινέικο ο ένας, εγγονός Δέλτα ο άλλος, κι αυτά έχουν σημασία. Βέβαια ο άλλος είναι και πρώην γκόμενος της Βίσση. Πόσο θα τους ανεχτούμε ακόμα; Κάποια στιγμή θα έρθουν τα πάνω κάτω. Μπορεί και αύριο. Το πιστεύω αυτό».
- Ωστόσο, ο μόνος σκοπός για τον οποίο μια κοινωνική ομάδα έξω από τα κόμματα κατάφερε προς το παρόν να οργανωθεί γρήγορα και αποτελεσματικά είναι για να πολεμήσει το νόμο κατά του τσιγάρου.
«Κι όμως είναι πολύ σημαντικό. Δεν καπνίζω και μου είναι ανυπόφορα όλ' αυτά τα τσιγάρα σε κάθε παράσταση, αλλά θεωρώ την απαγόρευση φασιστικό μέτρο. Ανθυγιεινά είναι και τα καυσαέρια των λεωφορείων και τα φουγάρα των εργοστασίων, αλλά δεν είδα το κράτος να κάνει κάτι γι' αυτά. Διάλεξε έναν γλυκό τρόπο για να συνηθίσουμε τις απαγορεύσεις».
- Τις δημοτικές εκλογές πώς τις βλέπετε: Ως ψήφο εναντίον του μνημονίου ή υπέρ του καλύτερου δημάρχου;
«Ως ευκαιρία να βολευτούν κομματόσκυλα δεύτερης διαλογής για να βάλουν κι αυτά χέρι στα δημόσια ταμεία. Το καινούριο κόλπο είναι η πράσινη ανάπτυξη, μια ξεπερασμένη τεχνολογία στο εξωτερικό, που ο Γιωργάκης την έχει υποσχεθεί στους Γερμανούς. Οι Κυκλάδες ήδη καταστρέφονται με χιλιάδες ανεμογεννήτριες. Εγώ ψηφίζω με τον τρόπο μου: μπαίνω στο παραβάν και δε βγαίνω. Ο νόμος δεν ορίζει πόσο πρέπει να μείνεις μέσα και, αν το κάνουν πολλοί, κάτι θα σημαίνει. Προς το παρόν, όμως, το ΠΑΣΟΚ και η αριστερά θα ξαναβγάλουν δήμαρχο τον Κακλαμάνη, τον Ομέρ Πριόνη, τον Κακλαμανέιτορ, που ξερίζωσε τις νεραντζιές από την Κανάρη και φύτεψε κάτι αυστραλιανά σφουγγαρόδεντρα για να έχουν οι φίλοι του πέντε τραπεζοκαθίσματα παραπάνω».
Αρκετά με την τρωγλοδυτική διάλεκτο
- Πρέπει όμως να του αναγνωρίσετε ότι κατάφερε να αποσπάσει τον Ψινάκη από το κόμμα του Καρατζαφέρη.
«Αυτό μάλιστα, ήταν ένα γερό χτύπημα στο εξωτικό ΛΑΟΣ. Αλλά ο Καρατζαφέρης συνεχίζει απτόητος. Τον έχω ακούσει να λέει μέχρι και δικά μου συνθήματα. Και φυσικά πολλά της Παπαρήγα, με ταλέντο όμως κονφερασιέ. Δεν την ξέχασε την πρώτη τέχνη του».
- Κι από την άλλη, παρακολουθούμε μια γκουρμέ τηλεοπτική σεζόν. Ακόμα και ο Πάγκαλος αποφάνθηκε ότι «μαζί τα φάγαμε».
«"Ναζί τα φάγαμε»", αυτό εννοούσε ο Πάγκαλος. Μια διεφθαρμένη κομματική χούντα, δέκα χιλιάδες άτομα που μοιράζονται τους φόρους μας. Οσο για τα μαγειρέματα, την πάθαν τα κανάλια: Τους έφαγε η λεπρή! Η επιτυχία τού "Νησιού" είναι μια σφαλιάρα στο σβέρκο του τηλεοπτικού κτήνους. Απέδειξε ότι ο κόσμος δε θέλει τη φτήνεια, θέλει μια ακριβή παραγωγή, θέλει μύθο, θέλει δουλειά ουσίας. Αρκετά με τα μοντέλα που μιλάνε με τρωγλοδυτική διάλεκτο - τρεις λέξεις κι ένα ουάου. Πόσο να τα δεις πια;»
- Οι νέοι που αυτοοργανώνονται στο Ιντερνετ είναι μια ελπίδα;
«Είναι πολύ υπερτιμημένη αυτή η τηλεφωνική παρτούζα. Χαραμίζεις πολλές ώρες μπροστά στον υπολογιστή, χάνεις πολύ live. Αυτή είναι και η κόντρα μου με το γιο μου. Τα πιτσιρίκια μπαίνουν σε μια λογική να μαζέψουν πράγματα, με αποτέλεσμα να έχουν συλλογές από χιλιάδες τραγούδια που δεν ακούν, γιατί δεν προλαβαίνουν - πρέπει να κατεβάσουν κι άλλα. Ιδια σαβούρα υπάρχει και στην πληροφόρηση. Βέβαια θα βρούμε τον τρόπο να το κάνουμε και το Ιντερνετ δικό μας».
- Πιστεύετε, λοιπόν, στ' αλήθεια, ότι θα ζήσουμε μια ανατροπή προς μια πιο ελεύθερη και ανεξάρτητη κοινωνία;
«Είμαι απόλυτα πεπεισμένος. Με εκφράζουν οι στίχοι του Βολφ Μπίρμαν και μπορούμε να τελειώσουμε μ' αυτούς: "Ετσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη/ Ή κόκκινη από ζωή ή κόκκινη από θάνατο/ Θα φροντίσουμε εμείς γι' αυτό/ Ετσι πρέπει να γίνει/ Ετσι θα γίνει"».
